محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در رأس هیئتی سیاسی اول اردیبهشت 1399 به کشور سوریه سفر کرد. این سفر در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا صورت گرفت. در چنین شرایطی که رهبران سیاسی کشورهای مختلف به دلیل مقابله با کرونا فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در وضعیت تعلیق قرار داده‌اند، سفر وزیر امور خارجه ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ اما این سفر چه اهمیتی داشته و چرا در این برهه زمانی صورت گرفته است؟
 

انتقال تجربه در زمینه مبارزه با کرونا

برای بررسی سفر دکتر ظریف به سوریه باید در ابتدا به شرایط جهان در مورد مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا توجه کرد. ایران در زمینه مقابله با بیماری کرونا یکی از موفق‌ترین کارنامه‌ها را دارد. به همین دلیل انتقال تجربیات به متحدان می‌تواند یکی از اهداف سفر دکتر ظریف به سوریه باشد. بدین معنی که قبل از شیوع و همه‌گیری فزآینده کرونا در کشور سوریه، ایران می‌تواند تجربیات خود را به دولت‌مردان سوری انتقال دهد و مانع از ورود فراگیر و اشاعه این بیماری باشد. در مجموع، باید پذیرفت که اشاعه کرونا در کشور سوریه، آن‌هم در میانه بحران‌های کنونی که گریبان‌گیر تمام جامعه جهانی شده است، محور اصلی گفتگوهای ظریف با مقامات سوریه خواهد بود.
 

رایزنی در مورد ادلب

هدف مهم دیگر سفر دکتر ظریف به سوریه رایزنی در مورد ادلب به‌عنوان آخرین پناهگاه تروریست‌ها در سوریه است. در شرایط فعلی وضعیت ادلب به نحوی است که جمعیت زیادی در این محدوده زندگی می‌کنند. بخشی از این جمعیت گروه‌های تروریستی مشخصی هستند که همه سازمان‌های بین‌المللی و کشورها آن‌ها را به‌ عنوان گروه‌های تروریستی می‌شناسند؛ جمعیتی هم هستند که خانواده‌های ساکن ادلب بودند و همچنان ساکن این منطقه هستند و همچنین گروه‌های مسلحی که با گروه‌های تروریستی شاخص ادغام نشده‌اند. در این میان، ترکیه طی چند ماه اخیر، قصد داشته برخلاف تمامی توافقات موجود به‌ نوعی همچنان کنترل ادلب برخی دیگر از مناطق شمال سوریه را برخلاف موازین حقوق بین‌الملل در اختیار داشته باشد. از طرف دیگر نیروهای سوریه طبق توافقی که با روسیه انجام دادند در محلی موضع گرفته‌ و درصدد این هستند ادلب را آزاد کنند. این موضوع هم بحثی است که نیروی نظامی و مسلح را نمی‌توان دائم در حال توقف نگاه داشت و مشکلی است که باید هرچه سریع‌تر مورد بررسی و اتخاذ تصمیم قرار بگیرد.
 
بنابراین، ایران به عنوان یکی از نمایندگان و سه قطب اصلی توافقات آستانه که همچنان محرک اصلی تمامی تحولات بحران سوریه است، قصد دارد هماهنگی‌های لازم را با دمشق پیرامون ادلب داشته باشد تا آخرین تحولات میدانی مورد بحث قرار بگیرد. در حقیقت، بحث ادلب به نوعی تضمین کننده و تقویت‌کننده مناسبات استراتژیک میان دو کشور ایران و سوریه است و در وضعیت جاری ظریف قصد دارد این سطح از مناسبات را تقویت کند. در همین راستا، سفر اخیر ظریف را در میانه وضعیت شیوع فراگیر کرونا در سطح جهانی می‌توان نماد تاکید دو طرف بر دوستی و تداوم اتحاد استراتژیک مورد ارزیابی قرار داد.

 

پیگیری مذاکرات آستانه

پیگیری روند آستانه و برگزاری دور جدید آن یکی از مهم‌ترین اهداف سفر محمدجواد ظریف به دمشق در شرایط کنونی است. اهمیت چارچوب آستانه در حفظ تمامیت سرزمینی سوریه، مبارزه با تروریسم و فراهم کردن زمینه‌های شکل‌گیری قانون اساسی جدید سوریه است که زمینه را برای گفت‌وگوهای سیاسی طرف‌ درگیری این بحران فراهم می‌کند. قرار بود در اسفند۱۳۹۸ نشست سران سه کشور روند آستانه (ایران، روسیه و ترکیه) درباره صلح سوریه در تهران برگزار شود، که به دلیل شیوع کرونا این نشست برگزار نشد. در همین خصوص یک روزنامه سوری خبر داد که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرار است در جریان سفر به دمشق، پس از دیدار با مسئولان سوری، مسائل مربوط به نشست آتی آستانه را بررسی کند. یک منبع دیپلمات خارجی در دمشق نیز به «الوطن» گفت، هدف از این سفر «رایزنی با مسئولان سوری پیش از نشستی است که قرار است وزرای خارجه کشورهای ضامن روند آستانه (روسیه، ایران و ترکیه) برگزار کنند.»
 

عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه

مسئله دیگری که در سفر محمدجواد ظریف به دمشق مورد بررسی قرار می‌گیرد، خیز دولت‌های عربی خلیج‌فارس و در رأس آن‌ها امارات برای بازگشایی روابط سیاسی و اقتصادی با سوریه است. تلاش دولت‌های عربی خلیج‌فارس برای نزدیک شدن به دولت سوریه در حالی است که از زمان آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، این کشورها در صف حامیان گروه‌های تروریستی مخالف حکومت دمشق درآمده و حمایت‌های مالی و نظامی گسترده‌ای را از این گروه‌ها انجام دادند. اما با تغییر معادلات میدانی سوریه، درصدد نزدیکی با سوریه بر آمده‌اند. سه تماس و یک اظهارات مطبوعاتی تجسم یک تغییر شتابنده در سیاست‌های درهای باز عربی برای سوریه است؛ نخستین تماس از سوی "محمد بن‌زاید" ولیعهد امارات، دومین تماس از سوی "محمد ولد الغزوانی" رئیس‌جمهور جدید موریتانی و سومین اقدام نیز از سوی "هیثم بن طارق" پادشاه جدید عمان انجام شد که همه این تماس‌های رهبران به‌صورت مستقیم با بشار اسد، جهت تبریک سال‌روز استقلال سوریه صورت گرفت، ولی در واقع، این تماس‌ها نشانگر حسن نیت‌ها و مُهری برای ورود به مرحله‌ای جدید و عادی‌‌سازی روابط با دمشق است. "عبدالمجید تبون" رئیس‌جمهوری الجزایر اقدامی جسورانه اتخاذ کرد و در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی "روسیا الیوم" تأکید کرد که سوریه از کشورهای مؤسس اتحادیه عرب است و الجزایر یا هر کشور عربی دیگر هرگز اجازه نمی‌دهند که این کشور آسیبی ببیند. التبون با این اظهارات، درهای نشست بعدی اتحادیه عرب در الجزایر را کاملاً برای سوریه باز کرد تا آن را به کرسی خود در این اتحادیه بازگرداند. روزنامه «رای الیوم» تاکید کرده که ایران سعی دارد از جزئیات عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه مطلع شود.

 

تاکید بر روابط استراتژیک ایران و سوریه

سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به سوریه، در کنار مسائل مربوط به ادلب می‌تواند یک پیام دیگر نیز داشته باشد؛ پیامی که مخاطب خاص آن آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند. شاید در ماه‌های اخیر به‌ویژه بعد از شهادت حاج قاسم سلیمانی، وقوع بحران کرونا و درگیری شدن کشورها برای مقابله با آن و… مقامات واشنگتن و تل‌آویو این‌طور برداشت کرده باشند که ایران در حال رها کردن سوریه است و اکنون زمان مناسبی است تا اهدافی که تاکنون با توجه به قدرت جریان مقاومت در سوریه محقق نشده است بار دیگر مطرح شده و اقداماتی برای تحقق آن‌ها انجام شود؛ اما سفر محمدجواد ظریف نشان می‌دهد که سوریه و تحولات آن مورد توجه و اهتمام ایران است و روابط تهران-دمشق به‌گونه‌ای است که با معادلات روزمره و دیپلماتیک نمی‌توان ارزیابی کرد.


نتیجه

سفر دکتر ظریف اولین در شرایطی صورت می‌گیرد که ویروس کرونا در همه کشورها شیوع پیدا کرده است. پس از شهادت سردار سلیمانی، آمریکا و رژیم صهیونیستی تصور می‌کردند که ایران رفتار منطقه‌ای خود را تغییر خواهد داد؛ اما پیروزی‌های میدانی در سوریه نشان داد که این تصور باطل بوده است. اکنون سفر دکتر ظریف به سوریه که پس از یک سال انجام می‌شود تاکید بر این واقعیت است که سوریه متحدی استراتژیک برای ایران است. وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه تاکید کرد، با شهادت سردار سلیمانی هیچ تغییری در مسیر حمایت جمهوری اسلامی ایران از مقاومت و مبارزه با تروریسم در منطقه رخ نخواهد داد.